W jakim dniu cyklu badać hormony przy PCOS? Objawy, diagnostyka, badania

Co to jest PCOS? Zespół policystycznych jajników (PCOS – Polycystic Ovary Syndrome) to zaburzenie hormonalne, które dotyka od 5% do 15% kobiet w wieku rozrodczym. To jedno z najczęstszych schorzeń endokrynologicznych, które wpływa na funkcjonowanie jajników, prowadząc do problemów z płodnością, cyklami miesiączkowymi oraz szeregu objawów związanych z nadprodukcją androgenów, czyli męskich hormonów płciowych. PCOS może mieć różne formy i nasilenie, a jego diagnoza wymaga przeprowadzenia odpowiednich badań hormonalnych w określonych fazach cyklu menstruacyjnego.

Objawy PCOS Kobiety z PCOS mogą doświadczać różnych objawów, które nie zawsze występują jednocześnie. Poniżej przedstawiono najczęstsze z nich:

1. Nieregularne miesiączki

   • Brak miesiączki (brak owulacji), rzadkie miesiączki (oligomenorrhoea), lub bardzo obfite krwawienia.
   • Cykle mogą być nieregularne lub wydłużone, co wynika z zaburzeń owulacyjnych.

2. Nadmiar androgenów (hormony męskie)

   • Hirsutyzm – nadmierne owłosienie na twarzy, klatce piersiowej, plecach, brzuchu lub udach.
   • Trądzik – nasilenie zmian skórnych, często odpornych na standardowe leczenie.
   • Łysienie androgenowe – przerzedzenie włosów na głowie, szczególnie w okolicach skroni i na czubku głowy.

3. Problemy z wagą i metabolizmem

   • U około 40-60% kobiet z PCOS występuje nadwaga lub otyłość, zwłaszcza typu brzusznego (tzw. “otyłość centralna”).
   • Zespół metaboliczny, insulinooporność, zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2, podwyższone poziomy cholesterolu i trójglicerydów.

4. Trudności z zajściem w ciążę

   • PCOS jest jedną z głównych przyczyn niepłodności, ponieważ zaburzenia hormonalne prowadzą do braku regularnych owulacji.

5. Problemy psychologiczne

   • Kobiety z PCOS często doświadczają depresji, lęków oraz problemów z niską samooceną, co może wynikać z wpływu objawów, takich jak trądzik, hirsutyzm czy problemy z wagą.

6. Policystyczne jajniki

   • W badaniach ultrasonograficznych jajników często widoczne są liczne małe pęcherzyki, zwane torbielami, które są nieprawidłowo rozwiniętymi pęcherzykami Graafa. Obecność policystycznych jajników nie zawsze musi jednak występować u każdej kobiety z PCOS.

Jakie badania warto wykonać przy PCOS?

1. Badania hormonalne:

   • FSH (hormon folikulotropowy)
   • LH (hormon luteinizujący)
   • Estradiol
   • Testosteron
   • Androstendion
   • DHEA-S (dehydroepiandrosteron)
   • Prolaktyna
   • Progesteron – w drugiej fazie cyklu (21.-23. dzień)

2. Badania metaboliczne:

   • Glukoza na czczo
   • Krzywa cukrowa (OGTT)
   • Poziom insuliny na czczo
   • Lipidogram – ocena poziomu cholesterolu i trójglicerydów, które mogą być podwyższone w przypadku PCOS.
   • Hemoglobina glikowana (HbA1c) – ocena poziomu glukozy w dłuższym okresie, przy podejrzeniu insulinooporności lub cukrzycy.

3. Badania obrazowe:

   • USG przezpochwowe jajników – wykrywa obecność policystycznych jajników, czyli wielu małych pęcherzyków (torbieli) na jajnikach.

4. Badania dodatkowe:

   • C-peptyd – w diagnostyce insulinooporności.
   • TSH (hormon tyreotropowy), FT3, FT4 – w celu oceny funkcji tarczycy, gdyż zaburzenia pracy tarczycy mogą współistnieć z PCOS i wpływać na nieregularne cykle.

Dlaczego ważny jest dzień cyklu przy badaniu hormonów? Poziomy hormonów u kobiet zmieniają się w zależności od fazy cyklu menstruacyjnego, dlatego określenie odpowiedniego dnia na wykonanie badań jest kluczowe, aby uzyskać miarodajne wyniki. U kobiet z PCOS, gdzie cykle mogą być nieregularne, trudniej jest wyznaczyć odpowiedni dzień, dlatego istnieją ogólne zalecenia dotyczące momentu przeprowadzenia badań hormonalnych.

Optymalny czas na badania hormonalne przy PCOS

1. FSH, LH, estradiol (hormony płciowe):

   • Zaleca się wykonanie tych badań w 3.-5. dniu cyklu. Jest to faza folikularna, w której można ocenić równowagę między FSH (hormon folikulotropowy) a LH (hormon luteinizujący). W PCOS często występuje zwiększony stosunek LH do FSH (powyżej 2:1), co jest jednym z kryteriów diagnostycznych.

2. Testosteron, androstendion, DHEA-S (androgeny):

   • Podwyższone poziomy tych hormonów są odpowiedzialne za takie objawy jak hirsutyzm, trądzik i łysienie androgenowe. Można je badać w dowolnym dniu cyklu, ponieważ ich poziom nie zmienia się znacznie w różnych fazach.

3. Progesteron:

   • Badanie progesteronu wykonuje się w 21.-23. dniu cyklu lub około 7 dni po owulacji, jeśli cykl jest nieregularny. Progesteron umożliwia ocenę, czy doszło do owulacji. W PCOS owulacja może być zaburzona, a niski poziom progesteronu wskazuje na brak owulacji.

4. Prolaktyna:

   • Badanie prolaktyny wykonuje się w dowolnym dniu cyklu, ponieważ jej poziom nie zależy od fazy cyklu. Wysoka prolaktyna może wskazywać na problemy hormonalne towarzyszące PCOS, takie jak hiperprolaktynemia.

5. Insulina, glukoza, krzywa cukrowa (OGTT):

   • U kobiet z PCOS często występuje insulinooporność, co zwiększa ryzyko cukrzycy typu 2. Te badania można wykonać w dowolnym dniu cyklu, najlepiej na czczo. Monitorowanie poziomu insuliny i glukozy jest ważne w kontekście zapobiegania powikłaniom metabolicznym.

Co zrobić, gdy cykl jest nieregularny? W przypadku nieregularnych cykli, kiedy nie można dokładnie określić, który dzień cyklu jest odpowiedni do badania, lekarze zalecają wykonanie badań hormonalnych w dowolnym momencie. Ważne, aby poinformować lekarza o braku regularności cyklu, co pozwoli mu właściwie zinterpretować wyniki.

Diagnostyka PCOS – jakie badania są niezbędne? Diagnoza PCOS opiera się na kryteriach tzw. Rotterdamskich, które zakładają obecność co najmniej dwóch z trzech objawów:

• Nieregularność lub brak owulacji.
• Zwiększony poziom androgenów (biochemiczny lub kliniczny).
• Obecność policystycznych jajników w USG.

Lekarz zazwyczaj zaleca również badania dodatkowe, takie jak lipidogram, insulina na czczo, a w niektórych przypadkach testy genetyczne, aby wykluczyć inne przyczyny objawów.

Podsumowanie Badania hormonalne odgrywają kluczową rolę w diagnostyce i monitorowaniu PCOS. Ważne jest, aby wykonać je w odpowiednim dniu cyklu, zwłaszcza jeśli miesiączki są regularne. W przypadku kobiet z nieregularnymi cyklami, zalecane jest wykonanie badań w dowolnym dniu, a ich interpretację pozostawić lekarzowi. Objawy PCOS mogą być zróżnicowane i wpływać na wiele aspektów zdrowia, dlatego istotne jest wczesne rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia, aby zapobiec powikłaniom metabolicznym, reprodukcyjnym i psychicznym.