Dieta ketogeniczna, a terapia chorób (cukrzyca, PCOS, otyłość, depresja)

Dieta ketogeniczna to sposób żywienia charakteryzujący się niskim spożyciem węglowodanów, które stanowią jedynie do 10% całkowitej wartości energetycznej diety, oraz wysokim spożyciem tłuszczów, które mogą sięgać nawet 90% całkowitego zapotrzebowania kalorycznego. Głównym celem diety ketogennej jest indukowanie stanu ketozy, w którym organizm zwiększa produkcję ciał ketonowych, takich jak β-hydroksymaślan, acetooctan i aceton, które stanowią alternatywne źródło energii dla komórek. Ponadto pełnią one funkcje sygnałowe, wpływając m.in. na procesy zapalne, stres oksydacyjny oraz modyfikacje białek.

Mimo że dieta ketogenna była stosowana od wielu lat w terapii padaczki lekoopornej, jej popularność w Polsce wzrosła dopiero od początku XXI wieku, a badania nad jej wpływem na zdrowie i choroby człowieka intensyfikują się w ostatnich latach. Obecnie badania skupiają się na potencjalnych zastosowaniach dieta ketogeniczna w terapii otyłości, cukrzycy typu 2, zespołu policystycznych jajników, niektórych nowotworów, chorób neurodegeneracyjnych, autyzmu, depresji oraz innych zaburzeń psychicznych.

DIETA KETOGENICZNA, A OTYŁOŚĆ

Istnieje przekonanie, że diety bogate w tłuszcze prowadzą do otyłości, jednak badania epidemiologiczne nie potwierdzają tego, a wręcz wskazują, że diety niskowęglowodanowe, takie jak dieta ketogeniczna, mogą działać korzystnie wobec utraty wagi.

Badania kliniczne ostatniej dekady sugerują, że pacjenci stosujący dietę ketogenną wykazują większe spadki masy ciała i tkanki tłuszczowej niż osoby na standardowej diecie niskokalorycznej. Dodatkowo, dieta ketogenna może wpływać korzystnie na podstawową przemianę materii (BMR), co może być związane z jej wpływem na apetyt oraz procesy metaboliczne, takie jak lipogeneza i glukoneogeneza.

Warto również zauważyć, że dieta ketogeniczna może zmniejszyć stany zapalne w organizmie i ograniczyć stres oksydacyjny związane z otyłością oraz rozwojem wielu chorób. Jej działanie jest związane między innymi z poprawą funkcji mitochondriów i zmniejszeniem stresu oksydacyjnego poprzez redukcję produkcji reaktywnych form tlenu oraz działanie przeciwzapalne, m.in. poprzez hamowanie aktywacji czynnika NF-κB. Pomimo tych obiecujących efektów, dokładne mechanizmy działania diety ketogenicznej nadal pozostają niejasne, co stanowi obszar do dalszych badań.

DIETA KETOGENICZNA, A CUKRZYCA

Ketogeniczna dieta może być kluczowym elementem w kompleksowym podejściu do leczenia cukrzycy typu II, obejmując kontrolę poziomu cukru we krwi, ciśnienia tętniczego oraz masy ciała, a także utrzymanie optymalnej gospodarki lipidowej. Badania podkreślają korzyści wynikające z zastosowania diety ketogenicznej w porównaniu z innymi metodami redukcji masy ciała i poprawy kontroli cukrzycy. Wprowadzenie dieta ketogeniczna może prowadzić do zmniejszenia zapotrzebowania na insulinę oraz nawet do odwrócenia procesów cukrzycowych.

Badania kliniczne wykazują, że dieta ketogeniczna może znacząco obniżyć poziom HbA1c oraz triglicerydów u pacjentów z tymi schorzeniami.

Dzięki zastosowaniu diety ketogenicznej, poziom glukozy we krwi może ulec stabilizacji, co przyczynia się do zmniejszenia uwalniania insuliny i przejścia organizmu w stan kataboliczny, a więc ograniczenie spożycia węglowodanów prowadzi do obniżenia stężenia glukozy we krwi oraz stabilizacji jej poziomów, co ma pozytywny wpływ na regulację metabolizmu glukozy u pacjentów z cukrzycą typu II.

Mimo że dieta ketogeniczna może być skutecznym sposobem leczenia, istnieje konieczność uwzględnienia zwiększonego ryzyka sercowo-naczyniowego u pacjentów z cukrzycą typu II. Dlatego też, ważne jest odpowiednie skomponowanie diety ketogenicznej czyli  odpowiedni dobór produktów.

DIETA KETOGENICZNA, A PCOS

Dieta ketogeniczna, charakteryzująca się niskim spożyciem węglowodanów, odgrywa istotną rolę w leczeniu kobiet z zespołem policystycznych jajników (PCOS). Ta specyficzna dieta może skutecznie zmniejszyć wydzielanie insuliny przez trzustkę w odpowiedzi na glukozę, co przynosi liczne korzyści zdrowotne.

Korzyści te obejmują zwiększenie wrażliwości na insulinę, hamowanie reduktazy hydroksymetyloglutarylo-CoA, zmniejszenie syntezy lipidów oraz ograniczenie szlaków zapalnych. Dodatkowo, dieta ketogeniczna może przynieść pozytywne rezultaty w przypadku zaburzeń hormonalnych u kobiet, szczególnie w przypadku zaburzeń owulacji lub nadwagi/otyłości.

Badania sugerują, że dieta ketogeniczna może być szczególnie efektywna u kobiet z nadwagą i otyłością z PCOS, prowadząc do redukcji masy ciała, poziomu insuliny oraz odwrócenia stosunku hormonu luteinizującego (LH)/hormonu folikulotropowego (FSH). Istotnym aspektem jest również poprawa funkcji mitochondriów, co może mieć istotne znaczenie dla jakości oocytów u otyłych kobiet.

Zaburzenia funkcji mitochondriów są ściśle związane z niepłodnością, mniejszą liczbą komórek w blastocyście oraz utratą zarodka. Dieta ketogeniczna może przynieść także korzyści dla płodności kobiet z PCOS poprzez poprawę funkcji metabolicznych i owulacyjnych.

Badania sugerują, że może ona mieć wpływ na rezerwę jajnikową i funkcję lutealną u tych pacjentek. Po wdrożeniu diety obserwowano znaczące zmniejszenie wskaźnika masy ciała, obwodu talii oraz wskaźnika miary oporności na insulinę. Dodatkowo, poziom hormonu antymüllerowskiego (AMH) w surowicy zmniejszył się, a poziomy progesteronu i globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG) wzrosły.

Wnioskiem jest, że dieta niskowęglowodanowa może być skuteczną strategią zarówno dla kontroli masy ciała, jak i poprawy funkcji metabolicznych i hormonalnych u kobiet z zespołem policystycznych jajników.

DIETA KETOGENICZNA, A NOWOTWORY

Nowoczesne badania medyczne coraz częściej zwracają uwagę na potencjalne korzyści zdrowotne płynące z zastosowania diety ketogenicznej  w leczeniu nowotworów. Współczesne podejścia kliniczne oraz badania laboratoryjne sugerują, że dieta ketogeniczna może stanowić skuteczne uzupełnienie standardowych terapii onkologicznych, takich jak chemioterapia i radioterapia. Przyczyną tego jest zdolność diety ketogennej do wzmacniania efektów przeciwnowotworowych tych terapii, przy jednoczesnym zachowaniu ogólnego bezpieczeństwa i tolerancji dla pacjenta.

Już w odległym 1987 roku badacze zauważyli obiecujące efekty stosowania diety ketogenicznej u myszy z gruczolakorakiem jelita grubego. Obserwowano wówczas zmniejszenie masy guza oraz redukcję objawów wyniszczenia. Jednym z kluczowych mechanizmów, przez które dieta ketogeniczna może wpłynąć na nowotwory, jest jej zdolność do zmiany metabolizmu komórek rakowych. W komórkach nowotworowych większość energii jest pozyskiwana z glukozy, nawet w obecności tlenu, co nazywane jest efektem Warburga. Dieta ketogeniczna może zmienić ten proces, co zostało potwierdzone w licznych badaniach. Badania na zwierzęcych modelach nowotworów wykazały, że dieta ketogeniczna może hamować wzrost guza i poprawiać przeżywalność w przypadku wielu rodzajów nowotworów, takich jak glejak złośliwy, rak okrężnicy, rak żołądka i rak prostaty. Istnieją także dowody na to, że dieta ketogeniczna może zwiększać skuteczność radioterapii, co ma istotne znaczenie w kontekście leczenia nowotworów mózgu i płuc.

Dodatkowo, post, który również prowadzi do stanu ketozy, może zwiększać wrażliwość komórek nowotworowych na chemioterapię oraz minimalizować jej działania niepożądane na zdrowe tkanki. Badania sugerują również, że cykle postu mogą opóźniać wzrost guzów.

Podsumowując, istnieją obiecujące dowody na to, że dieta ketogeniczna może stanowić wartościowe uzupełnienie standardowych terapii onkologicznych. Jej działanie przeciwnowotworowe oraz zdolność do poprawy jakości życia pacjentów stawiają ją w czołówce potencjalnych strategii terapeutycznych w walce z nowotworami.

DIETA KETOGENICZNA, A DEPRESJA

Wykorzystanie diety ketogenicznej u osób borykających się z depresją jest tematem o dużym znaczeniu w kontekście zdrowia psychicznego. Dieta ketogenna łączy się ściśle z poprawą proporcji neuroprzekaźników GABA do glutaminianu, co w teorii może przynieść korzyści pacjentom cierpiącym na depresję lub zaburzenia lękowe, którym towarzyszy niedobór GABA. Badania naukowe wskazują, że dieta ketogenna może zwiększać poziom GABA w mózgu. GABA jest neuroprzekaźnikiem, który odgrywa ważną rolę w regulacji nastroju i lęku. Niski poziom GABA może być powiązany z depresją i zaburzeniami lękowymi. W związku z tym, dieta ketogenna może być potencjalnie korzystna dla pacjentów cierpiących na te schorzenia.

Jeden z przypadków, opisany przez Palmera i in., dotyczy kobiety w wieku 39 lat, która przez ponad dwie dekady zmagała się z depresją, próbami samobójczymi oraz schizofrenią. Mimo prób zastosowania czternastu różnych leków farmaceutycznych, żaden z nich nie przyniósł istotnej poprawy jej stanu zdrowia psychicznego. Dopiero rozpoczęcie diety ketogenicznej, motywowane problemami żołądkowo-jelitowymi, przyniosło znaczącą redukcję objawów psychotycznych w ciągu jednego miesiąca. Obecnie, dzięki diecie ketogennej, pacjentka ta od ponad czterech lat nie zażywa leków przeciwpsychotycznych i pozostaje wolna od objawów.

Dieta ketogeniczna jest również przedmiotem badań pod kątem wpływu na inne schorzenia psychiczne, takie jak schizofrenia, depresja, choroba dwubiegunowa oraz zaburzenia odżywiania. Te choroby, będące schorzeniami neurometabolicznymi, wykazują kilka wspólnych mechanizmów patologicznych, które mogą być poprawione poprzez zastosowanie diety ketogenicznej. Wśród tych mechanizmów wymienia się hipometabolizm glukozy, dysfunkcje neuroprzekaźników, stres oksydacyjny oraz stan zapalny.

Podsumowując, mimo że dieta ketogeniczna znana jest w medycynie od dawna, to dopiero w ostatnich latach zyskała szczególne zainteresowanie. Chociaż istnieje wiele publikacji sugerujących obiecujący wpływ dieta ketogeniczna na zdrowie, wiele mechanizmów związanych z jej skutecznością w leczeniu różnych dolegliwości i chorób pozostaje jeszcze niezbadanych. Istniejące badania i dowody na skuteczność dieta ketogeniczna w leczeniu wybranych chorób są przedstawione poniżej.